ازدیاد برداشت

ازدياد برداشت
صيانت از منابع و ذخاير نفت خام، يكي از ضرورتهاي مهم و استراتژيك در چارچوب بخش انرژي و اقتصاد كلان
جامعه است. بايد توجه داشت كه عدم استفاده صحيح و بكارگيري روشهاي نامناسب در توليد، به معناي از بين بردن
فرصتهاي استفاده از منابع قابل دسترس نفت در آينده ميباشد كه ميتواند پايههاي اقتصاد كشور را به شدت متزلزل
نمايد. از اين رو، مقوله بكارگيري روش مناسب براي توليد و استفاده صحيح از روشهاي ازدياد برداشت، اهميت فراواني
مييابد. طبق بررسيهاي انجام شده، متوسط سرعت كاهش توليد طبيعي نفت در مخازن مناطق خشكي كشور، معادل 9
تا 11 درصد در سال است. اين كاهش را ميتوان با بازيافت ثانويه از مخازن نفت جبران كرد. در اين راستا، يكي از
مسائلي كه با توجه به كاهش فشار و نوع نادر مخازن نفت كشور (كربناته شكافدار و ساختارهاي نفت سنگين) بايد مورد
توجه قرار گيرد، انتخاب روش صحيح ازدياد برداشت است.
در برداشت اوليه نفت، از انرژي خود مخزن براي توليد نفت استفاده ميشود. در اين مرحله، اگر نفت خود به خود
به سطح زمين نيايد، از پمپ نيز براي بالا آوردن نفت استفاده ميشود. بعد از اين مرحله، زماني ميرسد كه ديگر نميتوان
نفت را حتي با پمپاژ، از مخزن به چاه و از چاه به سطح زمين انتقال داد. در اين حال، استفاده از روشهاي افزايش
برداشت پيشرفته 1 از نوع بازيافت ثانويه شروع ميشود كه براي استفاده از اين روش، امروزه در دنيا روش تزريق آب
مرسوم ميباشد. در حقيقت، با تزريق سيال در سيستم مخزن مداخله كرده و سيال تزريقي، نفت را به طرف چاه توليدي
هدايت ميكند. در اين روش، از چاه تزريقي، آب به مخزن تزريق ميشود و از چاه بهرهبرداري، نفت استخراج ميگردد.
البته به جاي آب، ميتوان گاز نيز تزريق كرد كه به آن، فرآيند تزريق گاز ميگويند. برخي كارشناسان بين اين روشهاي
تزريقي، با تزريق آب يا گازي كه به منظور حفظ و نگهداري فشار مخزن انجام ميگيرد، تفاوت قائل شدهاند. به اعتقاد
آنها، در تزريق آب و گاز براي حفظ فشار مخزن، سيال تزريقي باعث حركت نفت نميشود، بلكه از افت سريع فشار مخزن
در اثر بهرهبرداري جلوگيري ميكند و در واقع اين روش، همان روش برداشت اوليه ميباشد. در حالت ثانويه برداشت،
زماني فرا ميرسد كه با تزريق آب بيشتر به مخزن، نسبت آب توليدي به نفت زياد ميشود و توليد به اين صورت، بازده
اقتصادي ندارد و بايستي از روشهاي ديگري براي افزايش برداشت بهره گرفت. در اين حال، اگر با توقف تزريق آب، از
استفاده گردد، مرحله سوم برداشت نفت آغاز شده است. CO فرآيندهاي ديگري نظير تزريق گاز 2
امروزه، روشهاي مختلفي براي افزايش بازيافت نفت در دنيا اعمال ميشود. روشهاي به كار رفته جهت افزايش بازده،
١- Enhanced Oil Recovery (EOR)
معمولاً به صورتهاي تزريق گاز، تزريق آب، تزريق متناوب آب و گاز، روش حرارتي، تزريق فوم و ژلهاي پليمري، استفاده
ميباشند. اين روشها با توجه (M.E.O.R) از مواد شيميايي كاهش دهنده نيروي كشش سطحي و استفاده از روش ميكروبي
به ويژگيهاي هر مخزن نفتي، از مخزني به مخزن ديگر متفاوت است. از اينرو، يافتن روش بهينه براي افزايش بازيافت نفت
از مخازن، نيازمند انجام مطالعات جامع و اعمال روش مناسب است.
در حال حاضر، عمده روشهاي ازدياد برداشت به كار برده شده در مخازن نفت كشور، تزريق آب و تزريق گاز است.
برنامههاي تزريق گاز ايران در بخش گازطبيعي بررسي ميشود. در فلات قاره ايران، برخلاف خشكي، عمليات تزريق
سيال با آب صورت ميگيرد؛ به غير از ميدان درود كه تزريق آب و گاز در آن توأماً برنامهريزي شده است. در اين راستا
عمليات تزريق آب در حال اجرا « ئي » و سيري « دي » سيري ،« سي » در چهار ميدان سليمان – عرب فوقاني، سيري
است. برنامهريزي جهت تزريق آب در ميادين رسالت، رشادت و سلمان نيز در دست مطالعه است. همچنين عمليات
تزريق همزمان آب و گاز نيز درميدان نفتي دورود از آذر 1384 آغاز خواهد شد. براي اين منظور، واحد تزريق آب به
ظرفيت 250 هزار بشكه در روز و واحد تزريق گاز به ظرفيت روزانه 120 ميليون فوت مكعب در طرح توسعه اين ميدان
در نظر گرفته شده است.
در حال حاضر، عمليات تزريق گاز به ميادين هفتگل، لب سفيد، گچساران، مارون، كرنج، بيبي حكيمه، پارسي و
كوپال در حال انجام است. همچنين پروژههاي ديگري مانند پروژه تزريق گاز به مخزن رامشير تكميل و به مرحله
72 ميليون مترمكعب گاز به / بهرهبرداري رسيده است. از سال 1376 تا پايان سال 1383 به طور متوسط روزانه 05
24 درصد در سال برآورد شده / ميادين مختلف نفتي تزريق شده است. رشد متوسط تزريق گاز در دورة زماني مذكور 5
80 ميليون مترمكعب در روز بوده است. / است. ميزان تزريق گاز در سال 1383 معادل 05
از ديگر برنامههاي صيانت از منابع نفتي، ازدياد برداشت نفت سنگين است. نفت سنگين به علت گرانروي بالا و
پايين بودن گاز محلول داراي بازيافت اوليه و ثانويه پاييني است. بنابراين، با توجه به پايين بودن درجه مرغوبيت،
گرانروي بالا، درصد مواد سنگين، همچنين وجود گوگرد فراوان در نفت سنگين نسبت به نفت سبك و نيز فشار كم
مخازن، استخراج نفت از اين مخازن، احتياج به روشهاي بازيافت مرحله سوم و در رأس آنها، روشهاي حرارتي دارد.
بايستي توجه داشت كه هدف روشهاي ازدياد برداشت نفت سنگين، در درجه اول كاهش گرانروي آن است كه حرارت و
روشهاي حرارتي بيشترن تأثير را بر كاهش گرانروي دارند. بررسي تجارب انجام شده در زمينه تزريق آب گرم به
مخازن كربناته شكافدار، حاكي از موفقيت آميز بودن اين روش بوده است. با توجه به خصوصيات مخازن ايران (كربناته

شكافدار) و وجود ذخاير نفت سنگين، يكي از مهمترين گزينههاي قابل مطالعه و تحقيق، روشهاي حرارتي ازدياد
برداشت هستند. يكي از گامهاي اساسي كه بايد در اين راستا برداشته شود، شبيه سازي مخازن كشور به منظور آزمايش
تزريق بخار و آب گرم، عليالخصوص در ميادين نفت سنگين است. لازم به ذكر است از آنجا كه توجه به اين امر از
جمله اهداف بخش نفت كشور ميباشد، لذا وزارت نفت در سال 1383 اقدام به تأسيس پژوهشكده ازدياد برداشت از
مخازن نفت كرده تا اين امر با توجه به آخرين فنآوريهاي موجود در جهان صورت پذيرد.