سازندهای مخزنی حوضه زاگرس و ایران مرکزی

سازند های مخزنی حوضه ی زاگرس و ایران مرکزی
ـ سازند فراقون:
این سازند در جنوب ایران، در زردکوه و کوه دنا ، با ۲ نوع جنس ماسه سنگی در قسمت پایین آن و کربناته در قسمت بالایی دیده می شود. محل مقطع گیری (نمونه گیری) (Type section) آن کوه فراقون در شمال بندرعباس است که محل برون زد این سازند است. این سازند مخزنی در میدان های گازی پارس(شمالی و جنوبی) دیده می شود.
ـ سازند دالان:
این سازند در «چاه دالان ۱» حدود ۱۱۰ کیلومتری جنوب و جنوب غرب شیراز مورد مطالعه قرار گرفته است و شامل سه بخش است که جنس بخش های بالایی و پایینی آن کربناته و بخش میانی آن از رسوبات حاصل از تبخیر (تبخیری) است. در حال حاضر گاز مخزن دالان در میادین پارس، نار، کنگان، آغار و سمند مورد بهره برداری قرار می گیرد.
ـ سازند کنگان:
ضخامت این سازند در برون زد جنوب فارس ۱۴۰ متر است. جنس این سازند از آهک دولومیتی است. در حال حاضر از گاز این سازند مخزنی در میادین پارس و کوه موند بهره برداری می شود.
ـ سازند سورمه:
سازند سورمه در استان فارس، شمال خوزستان و شمال شرق لرستان گسترش داشته است و بهترین برون زد آن در استان فارس است. جنس این سازند از سنگ آهک ودولومیت است. از نفت و گاز این سازندها در میادین سرو (جزیره قشم) و کوه موند برداشت می شود.
ـ سازند فهلیان:
محل نمونه گیری این سازند در استان فارس است. جنس آن سنگ آهک است. این سازند مخزن میادین نزدیک جزیره خارک را تشکیل می دهد که این میادین شامل: درود (نزدیک خارک)، سروش (غرب خارک) و دارخوین (نزدیک آبادان) است.
ـ سازند گرو:
جنس این سازند از آهک و شیل تشکیل شده است. این سازند در میدان امام حسن مخزن کوچک گازی را ایجاد کرده است.
ـ توجه: شیل به رسوبات ریزدانه ای گفته می شود که به صورت لایه های بسیار نازک روی هم قرار گرفته اند. تخلخل این نوع سنگ بالاست، اما دارای تراوایی کمی است. از این رو شیل ها از خاصیت مخزنی سنگ می کاهند و عمدتاً کارکرد سنگ منشأ یا سنگ پوش را دارند.
ـ سازند داریان:
مقطع نمونه گیری این سازند در استان فارس است و جنس بخش اعظم آن سنگ آهک است. این سازند در تمام جنوب و غرب کشور به غیر از جنوب لرستان گسترش یافته است و در میدان کوه ریگ دارای ظرفیت مخزنی محدودی است.
ـ سازند سروک:
محل الگوی سازند سروک در گروه بنگستان در شمال خوزستان است. جنس این سازند آهکی است و دارای تخلخل عمده ای از نوع شکستگی است. میدان مهم گازی این مخزن شامل میادین بی بی حکیمه، دال پری و کوه موند است و میدان های مهم نفتی این مخزن شامل میادین: اهواز، بی بی حکیمه، کیلورکریم، سروستان و سیاه مکان است.
ـ سازند ایلام:
محل الگوی این سازند در ایلام است. جنس آن آهکی و شیلی است و تخلخل مفید و مهم این سازند از نو شکستگی است. این سازند دارای ذخایر فرعی و کوچک نفتی در میادین آب تیمور، اهواز، امام حسن، منصوری و دارخوین و هم چنین دارای ذخایر گاز در میدان هلوش است.
ـسازند آسماری:
سازند آسماری غنی ترین مخزن نفتی ایران و خاورمیانه و یکی از غنی ترین مخازن کربناته جهان است. این سنگ مخزن ذخایر نفتی و گازی ۶۲ میدان نفتی را تامین می کند که از میان آنها ۱۴ ابرمیدان و ۱۲ میدان عظیم در رده بندی جهانی طبقه بندی شده اند.این سازند به سمت جنوب غربی و به طرف دهانه خلیج فارس، کمی ماسه ای می شود که به آن ماسه های اهواز گویند؛ به طوری که در میادینی مانند پازنان، اهواز، مارون، منصوری و ... بخش ماسه ای اهواز حدود یک سوم تا یک چهارم ضخامت کل سازند را در بر می گیرد. بخش ماسه سنگی اهواز در مخازن آسماری موجب افزایش کیفیت مخزن و ضریب بازیافت می شود. این مخزن در شمال غرب لرستان از بخش رسوبات تبخیری کلهر تشکیل شده است. بخش اعظم تخلخل و تراوایی این سازند مربوط به تخلخل حاصل از شکستگی است.
سنگ منشا های حوضه زاگرس و ایران مرکزی
نفت مخازن نفتی در حوضه ی زاگرس و ایران مرکزی از سنگ منشأهایی تامین می شود که در ادامه به ترتیب سنی به آن ها اشاره می شود:
سازند سرگلو:
این سازند در شمال شرقی عراق، لرستان و خوزستان گسترش دارد. جنس این سازند از دولومیت و رسوبات تبخیری و کمی آهک تشکیل یافته است.
سازند گرو:
مقطع الگوی این سازند در تنگ گَرو در کبیرکوه لرستان است که از جنس آهک و شیل و رسوبات ریزدانه تشکیل شده است. این سازند تا شمال فارس ادامه دارد. سازند گرو در نفت آسماری و سازندهای گروه بنگستان (کژدمی، سروک، سورگاه، ایلام) مشارکت داشته است.
سازند کژدمی(مهم ترین سازند سنگ منشأ):
جنس سازند کژدمی از مارل و آهک رسی و شیلی است. این سازند دارای قابلیت تولید نفت به مقدار قابل توجهی در لرستان و خوزستان بوده و تحقیقات نشان می دهد نفت بیشتر مخازن این مناطق از این سنگ منشأ تامین شده است و مهمترین سنگ منشا ایران است.
سازند گورپی:
محل الگوی این سازند در لرستان است و جنس آن مارل و آهک شیلی است. این سازند در لرستان شامل ۲ بخش از جنس کربناته شامل سنگ آهک امام حسن (که دارای خواص سنگ مخزن است) و سنگ آهک لوفا است. این سازند تنها در شمال فارس و شمال شرقی فروافتادگی دزفول، مشارکت مختصری در تشکیل نفت دارد.
سازند پابده:
جنس این سازند عمدتا از جلبک های دریایی تشکیل شده است. این سازند در لرستان و خوزستان به پختگی لازم برای تشکیل نفت گاز نرسیده است و تنها قسمت های شمال شرقی فروافتادگی دزفول(یک فروافتادگی است که در قسمت شمال غرب گسل قطر – کازرون قرار دارد) به تولید نفت رسیده است.
پوش سنگ های حوضه زاگرس و ایران مرکزی
هم چنین برای این که نفت درون مخازن نگه داشته شود نیاز به یک سد در مقابل حرکت دارد. سنگی که این عمل را انجام می دهد، پوش سنگ (Cap rock) یا (Seal Rock) می گویند. این پوش سنگ هاعبارتند از:
سازند دشتک:
جنس این سازند از درلومیت و شیل و رسوبات تبخیری است و روی سازندهای مخزنی دالان و کنگان قرار گرفته است.
سازند کنگان:
این سازند در میدان گازی کنگان از دولومیت و شیل تشکیل شده است و در جنوب ایران و خلیج فارس پوش سنگ مناسبی را ایجاد کرده است.
سازند هیث:
این سازند از دو لومیت و رسوبات تبخیری تشکیل شده است که مخازن گازی سورمه را می پوشاند.
سازند گدوان:
مقطع الگوی این سازند در استان فارس قرار دارد و جنس آن از آهک و مارل و شیل است و پوش سنگ میادین نفتی دورود و فروزان را تشکیل می دهد.
سازند گچساران(مهم ترین سازند پوش سنگ):
جنس این سازند بیشتر از رسوبات تبخیری است که بهترین گسترش آن در میدان نفتی گچساران است. مهم ترین اهمیت آن پوش سنگ بودن این سازند برای سنگ مخزن آسماری است به علت شکل پذیری خوب و تراوایی کم یک پوش سنگ بسیار خوب را به وجود آورده است.
حوضه ی کپه داغ
حوضه ی نفتی دیگر مورد مطالعه حوضه ی کپه داغ در شرق گرگان و شمال شرق ایران است که دارای سیستم های نفتی مختلفی شامل پوش سنگ ، سنگ مخزن و سنگ منشأ می باشد.
سنگ های منشأ نفت در حوضه ی کپه داغ
ـ سازند چمن بید:
این سازند در میدان عظیم گازی خانگیران، اصلی ترین سنگ منشأ است. جنس این سازند از آهک های سیاه تشکیل شده است و در شرق گرگان مهم ترین و اصلی ترین واحد منشأ نفت و گاز را تشکیل می دهد.
ـ سازند سنگانه:
این سازند دارای ظرفیت نفت زایی کمی در غرب کپه داغ است اما در شرق کپه داغ دارای ظرفیت نفت زایی خوبی بوده و از شیل های سیاه رنگ تشکیل شده است.
ـ سازند سرچشمه:
جنس این سازند کربناته است. این سازند در غرب کپه داغ توانسته سنگ منشأ مخازن کوچک محلی باشد.
ـ سازند باش کلاته:
جنس این سازند از شیل های خاکستری و سیاه است. این سازند ظرفیت نفت زایی قابل توجهی نداشته و می تواند به عنوان یک منبع فرعی وضمیمه به سازند چمن بید در نظر گرفته شود.
ـ سازند شمشک:
در غرب کپه داغ از دومقطع شیل و ماسه سنگ تشکیل شده است. این سازند از جهت تشکیل ذغال بسیار مهم است و بخش اعظم ذغال سنگ ایران را تامین می کند البته قسمت شیلی این سازند ظرفیت نفت زایی لازم را داشته است.
ـ سازند مبارک:
جنس این سازند از شیل های سیاه رنگ و شیل های آهکی است. این سازند به بلوغ تشکیل نفت رسیده و توانسته است نفت تولید کند.
سنگ های مخزن و پوش سنگ ها در حوضه ی کپه داغ
ارزیابی سنگ های مخزن در حوضه ی کپه داغ بر اساس بررسی های دقیق دستگاهی تخلخل و تراوایی صورت نگرفته است، بلکه بر مبنای بررسی های صحرایی و مطالعه مقاطع نازک (مقاطع نازک در واقع نمونه گرفته شده از سنگ یک سازند است که آن را به مقاطع بسیار نازک تبدیل کرده تا در زیر میکروسکوپ قابل مطالعه باشند) استوار می باشد. سنگ های مخزن و پوش سنگ آن ها در منطقه به دو گروه سنگ مخزن های مربوط به دوران مزوزئیک (mesozoic) است که احتمالا در تمام حوضه کپه داغ گسترش و توسعه یافته اند و دیگری سنگ مخزن های دوران پالئوزویک (paleozoic) است که تنها در محدوده ی جنوب غرب کپه داغ شناسایی شده اند.
گروه اول (گروه مخزنی مزوزئیک و پوش سنگ های آن)
ـ سازند مزدوران:
سنگ مخزن اصلی در منطقه ی کپه داغ است. قسمت های مارل و شیلی و تبخیری شوریجه، پوشش مناسبی برای مخازن مزدوران در خانگیران فراهم کرده است.
ـ سازند شوریجه:
ماسه سنگ قسمت زیرین سازند شوریجه مخزن اصلی میدان گازی خانگیران را تشکیل می دهد و در حال حاضر در حال بهره دهی است. این سازند از بالا و پایین بین ۲ لایه ی غیر قابل نفوذ قرمز رنگ قرار گرفته است.
ـ سازند تیرگان:
جنس این سازند از آهک است و در صورت داشتن ضخامت کافی، از ظرفیت مخزنی مناسب برخوردار است. پوش سنگ این سازند، سازند سرچشمه است.
ـ سازند شمشک:
جنس این سازند از شیل و ماسه است. طبقات ضخیم ماسه سنگی می تواند نقش مخزن را در این سازند ایفا کنند وطبقات شیلی نیز نقش پوش سنگ و سنگ منشأ را در این سازند بازی می کنند. این سازند در قسمت جنوب غربی حوضه کپه داغ دارای تخلخل بیشتری است.
گروه دوم (گروه مخزنی پالئوزویک و پوش سنگ های آن)
این سازند ها بر اساس شواهد صحرایی و سنگ شناسی از ظرفیت بالقوه ای جهت تشکیل مخازن هیدروکربوری برخوردار و برای ارزشیابی مناسبند و تنها در قسمت جنوب منطقه کپه داغ گسترش دارند.
ـ سازند خوش ییلاق:
جنس این سازند از شیل و آهک است که بخش آهکی می تواند به عنوان سنگ مخزن عمل کند و بخش های شیلی هم به عنوان سنگ منشأ این مخازن عمل می کنند، لایه های شیلی قسمت زیرین سازند مبارک نیز پوش سنگ این مخازن است.
ـ سازند مبارک:
از نظر جنس بخش بالایی این سازند کربناته است و سنگ مخزن اصلی دوران پالئوزویک را تشکیل می دهد. شیل های قرمز رنگ که به سرخ شیل معروفند پوشش لازم برای این مخزن را فراهم می کنند.